Παρενέργειες της δωρεάν παιδείας

Η επιβολή διδάκτρων με παράλληλη θέσπιση υποτροφιών θα αναβαθμίσει τις σπουδές

Θεόδωρος Π.Λιανός, Καθηγητής πολιτικής
οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μία από τις πιο αγαπημένες φράσεις των οικονομολόγων είναι: «Δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα σ΄ αυτόν τον κόσμο». Η έννοια αυτής της φράσης είναι ότι η παραγωγή κάθε προϊόντος, υλικού ή άυλου, απαιτεί πόρους, που είναι περιορισμένοι. Το ίδιο ισχύει και για την εκπαίδευση. Η παροχή εκπαίδευσης απαιτεί μια παραγωγική διαδικασία με υψηλό κόστος για κτίρια, βιβλία, όργανα, ενέργεια κ.λπ. και φυσικά για δασκάλους. Για το κοινωνικό σύνολο η εκπαίδευση δεν είναι δωρεάν. Την πληρώνουμε. Στη χώρα μας εδώ και μισό αιώνα, περίπου, το κόστος της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες καλύπτεται από τη γενική φορολογία. Για τους εκπαιδευόμενους, από τα εξάχρονα πρωτάκια μέχρι τους σαραντάρηδες αιώνιους φοιτητές, η εκπαίδευση είναι δωρεάν.

Δεν υπάρχει καμία μελέτη η οποία να ερευνά αν το δικό μας σύστημα δωρεάν παιδείας έχει αποδώσει τα προσδοκώμενα, αν δηλαδή το ιδιωτικό και το γενικό όφελος υπερβαίνει το κόστος. Ωστόσο είναι φανερό ότι κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια το σύστημα έχει παρακμάσει, η ποιότητα της παρεχομένης εκπαίδευσης βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο, η σπατάλη έχει φθάσει σε απαράδεκτα υψηλά επίπεδα και ο κομματικός χουλιγκανισμός μέσα στα σχολεία, κυρίως στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, έχει κυριαρχήσει.


Ασφαλώς η παρακμή του εκπαιδευτικού μας συστήματος δεν οφείλεται εξ ολοκλήρου στο δωρεάν σύστημα που έχουμε εφαρμόσει. Για την τριτοβάθμια εκπαίδευση όμως δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το υφιστάμενο δωρεάν σύστημα έχει επιτρέψει, ενθαρρύνει και καλλιεργήσει μια συμπεριφορά φοιτητών, καθηγητών και διοικητικού προσωπικού που ήταν βέβαιο ότι θα οδηγούσε στη σημερινή θλιβερή κατάσταση.

Μια πρόχειρη έρευνα και μια επίσκεψη σε οποιοδήποτε ΑΕΙ θα σας πείσει για τα εξής:

1. Κυριαρχία των κομματικών χούλιγκαν (κατ΄ ευφημισμόν φοιτητικών παρατάξεων) που εκφράζεται με κακόγουστες αφίσες, αναρτημένες κουρελούδες και βρώμικα ταμπλό που γεμίζουν τοίχους, αίθουσες και διαδρόμους.
2. Αδυναμία ομαλής διεξαγωγής της διδασκαλίας λόγω παρεμβάσεων των ανωτέρω χούλιγκαν, των μεγαφώνων στην υψηλότερη δυνατή ένταση με άσματα, κοινώς ονομαζόμενα καψούρικα ή γεγέδικα.
3. Καταστροφές από τους ανωτέρω χούλιγκαν στα έδρανα, σε γραφεία καθηγητών και διοίκησης, σε τοίχους και σε ό,τι μπορεί να καταστραφεί.
4. Απερίγραπτες σπατάλες για αγορά συγγραμμάτων δεύτερης ή τρίτης ποιότητας τα οποία δεν διαβάζονται ποτέ. Το κακό είναι ότι δεν διαβάζονται ούτε τα καλά συγγράμματα.
5. Απόλυτη αδυναμία διαχείρισης από την πλευρά των διοικούντων το πανεπιστήμιο, λόγω αδιαφορίας ή φόβου των διοικούντων (πρύτανης περιφερειακού πανεπιστημίου ανέβαλε τη συνεδρίαση της Συγκλήτου επειδή οι εκπρόσωποι μιας κομματικής- φοιτητικής παράταξης δεν μπορούσαν (;) να παραβρεθούν. Το πιστεύετε;).
6. Απουσία καθηγητών από το Πανεπιστήμιο. Οι μεν των περιφερειακών πανεπιστημίων βρίσκονται στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη, οι δε του κέντρου στις άλλες δουλειές τους.
7. Οι διοικητικοί υπάλληλοι ασχολούνται πιο πολύ με τους γειτονικούς εμπορικούς δρόμους παρά με τα γραφεία τους.

Τι σχέση έχουν τα παραπάνω θλιβερά και απαράδεκτα φαινόμενα με το «δωρεάν» της εκπαίδευσης; Μεγάλη. Σε ό,τι παρέχεται δωρεάν η τάση για κατάχρηση είναι έντονη και αναπόφευκτη. Ο φοιτητής δεν ενδιαφέρεται να τελειώσει έγκαιρα, δηλαδή στα τέσσερα ή πέντε χρόνια, διότι ο επιπλέον χρόνος δεν του κοστίζει τίποτα. Προτιμάει να κάνει κάτι άλλο. Π.χ. να δουλέψει για τον εαυτό του, να δουλέψει για το κόμμα απ΄ όπου θα αμειφθεί ή ακόμη και να το γλεντήσει όσο ο μπαμπάς πληρώνει τα έξοδα. Επίσης ο φοιτητής δεν αισθάνεται ότι έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει καλή διδασκαλία, καλό σύγγραμμα, ευπρεπές περιβάλλον κ.λπ. αφού δεν πληρώνει από την τσέπη του. Οι καθηγητές δεν αισθάνονται ότι έχουν λόγους να συγκρουσθούν με τους κομματικούς χούλιγκαν· είτε φοβούνται, είτε προτιμούν να βγάλουν το έξτρα επιμίσθιο από μια έξτρα δουλίτσα.

Παρενθετικά, είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι το σύστημα της δωρεάν εκπαίδευσης είναι πιθανότατα κοινωνικά άδικο, διότι άτομα με μεγάλες εισοδηματικές διαφορές αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο. Ωστόσο το άδικο του συστήματος δεν είναι το αντικείμενο του άρθρου.

Το Πανεπιστήμιο ζει (μάλλον αργοπεθαίνει) μέσα σε έναν φαύλο κύκλο κομματισμού του χειρότερου είδους, αδιαφορίας και παραίτησης, που στη συνέχεια ενδυναμώνει τον κομματισμό. Το Πανεπιστήμιο χρειάζεται την παρέμβαση ενός εξωγενούς παράγοντα. Ο παράγοντας αυτός μπορεί να είναι η επιβολή διδάκτρων κατά μάθημα κατά εξάμηνο. Πιστεύω ότι η επιβολή διδάκτρων θα φέρει τάξη στο χάος που επικρατεί σήμερα και που ενθαρρύνεται από τους ανόητους πολιτικούς μας οι οποίοι υποφέρουν από κοινωνική μυωπία.


Το άμεσο ερώτημα είναι τούτο: Τι θα συμβεί σε εκείνες τις οικογένειες που δεν έχουν την απαραίτητη οικονομική αντοχή; Τι θα γίνει με τους νέους εκείνους που έχουν την επιθυμία, τη θέληση και το μυαλό να σπουδάσουν και να διακριθούν; Η απάντηση είναι απλή. Η «δωρεάν» εκπαίδευση θα αντικατασταθεί από ένα σύστημα διδάκτρων και υποτροφιών. Δίδακτρα για όσους έχουν επιθυμία, μυαλό και εισόδημα, υποτροφίες ή/και απαλλαγές από δίδακτρα για όσους έχουν επιθυμία και μυαλό, αλλά όχι εισόδημα.

Η επιβολή διδάκτρων θα έχει άμεσα αποτελέσματα, κυρίως στην απόδοση των φοιτητών, πράγμα που είναι ο κύριος επιθυμητός στόχος. Οσοι πληρώνουν δίδακτρα για κάθε έγγραφή σε ένα μάθημα έχουν κάθε λόγο να περάσουν με την πρώτη φορά για να αποφύγουν νέα εγγραφή στο ίδιο μάθημα. Οσοι παίρνουν υποτροφία έχουν κάθε κίνητρο να περάσουν με την πρώτη φορά για να μη χάσουν την υποτροφία. Οι γονείς θα αρχίσουν να ενδιαφέρονται για το τι κάνουν τα παιδιά τους αν για κάθε εγγραφή πρέπει αυτοί να πληρώσουν. Οι φοιτητές θα αρχίσουν να σέβονται τα βιβλία τους που τώρα πετούν στα σκουπίδια και θα μάθουν να επιλέγουν βιβλία όταν πληρώσουν για να τα αποκτήσουν. Ο φοιτητής που πληρώνει για να σπουδάσει, δεν θα ανεχθεί τον κομματικό- φοιτητικό συνδικαλιστή που τον εμποδίζει να κάνει αυτό για το οποίο πληρώνει.

Επίσης θα απαιτήσει καλύτερες εκπαιδευτικές υπηρεσίες από τους καθηγητές του. Αυτό που συμβαίνει σήμερα διατυπώνεται με μια παράφραση της πρότασης που περιέγραφε την κατάσταση στην καταρρεύσασα Σοβιετική Ενωση, δηλαδή «το κράτος προσποιείται ότι πληρώνει, οι εργαζόμενοι προσποιούνται ότι εργάζονται». Το ίδιο και στο ελληνικό Πανεπιστήμιο, οι καθηγητές προσποιούνται ότι διδάσκουν, οι φοιτητές προσποιούνται ότι μαθαίνουν. Σήμερα το ελληνικό Πανεπιστήμιο έχει παραδοθεί στους κομματικούς χούλιγκαν και σε αγράμματους και αδιάφορους καθηγητές. Σήμερα διαπράττεται ένα έγκλημα σε βάρος της νεολαίας και του μέλλοντος της χώρας.

Η μικρή αναλογία των καλών και σοβαρών φοιτητών και των διακεκριμένων καθηγητών δεν μπορεί να μεταβάλει την κατάσταση. Αυτοί βρίσκονται υπό διωγμόν. Οπως έλεγε ο Αριστοφάνης: «το κακό χρήμα εκδιώκει το καλό».