Ποιοι αποδομούν τα πανεπιστήμια;

Το θεσμικό πλαίσιο άλλαξε, αλλά οι αγκυλώσεις και οι αντιδράσεις από αυτούς που «ξεβολεύονται» συνεχίζονται...

(του Αποστολου Λακασα, Καθημερινή, 20/1/2008)

Τα ελληνικά πανεπιστήμια βρίσκονται σε σταθερή τροχιά αποδόμησης. Σε μια περίοδο ραγδαίων αλλαγών στο διεθνές εκπαιδευτικό τοπίο, στη χώρα μας διευρύνεται ο προβληματισμός για την πορεία της ελληνικής ανώτατης εκπαίδευσης. Το 2007 για μια ακόμη φορά εκδηλώθηκε παρατεταμένη κρίση, λόγω της προώθησης των κυβερνητικών μεταρρυθμίσεων στα πανεπιστήμια. Τελικά, ο νόμος-πλαίσιο άλλαξε· κάποιοι ζητούσαν μεγαλύτερη τόλμη, κάποιοι αφοριστικά απέρριψαν τις αλλαγές.

Και όμως, από τη σημερινή εικόνα των ΑΕΙ προκύπτει ότι... χάθηκε η ουσία. Παρά την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου αγκυλώσεις έμειναν, ενώ τελικά όσοι αντιδρούν στις αλλαγές θωρακίστηκαν ισχυρότερα πίσω από παρωπίδες. Ετσι, λύση δεν βρέθηκε, πνοή δεν δόθηκε και τα πανεπιστήμια συνεχίζουν τη λειτουργία τους έρμαια των εσωτερικών πληγών τους. Κομματισμός, κακοδιαχείριση, υπερπληθυσμός, εσωστρέφεια, στρεβλή ανάπτυξη, αδιαφορία, έλλειψη χρηματοδότησης, δημιουργούν ένα πλαίσιο απαξίωσης των ελληνικών ΑΕΙ, σε μια εποχή που η εκπαίδευση και η κοινωνία της γνώσης θεωρείται η ατμομηχανή της ανάπτυξης. «Δεν έχουμε φθάσει ακόμη στο μηδέν», λέει στην «Κ» -με σαφώς πικρή διάθεση- ο καθηγητής του ΕΜΠ κ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης.

Η... μίζερη εικόνα των ελληνικών ΑΕΙ συσπειρώνει όσους ζητούν ουσιαστικές λύσεις, και αυτό προϋποθέτει διάλογο και σύνθεση απόψεων. Την πρώτη του «επίσημη» εμφάνιση θα κάνει τις επόμενες ημέρες το Παρατηρητήριο για την Ερευνα και τον Διάλογο στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, το οποίο ίδρυσαν μέλη της Πρωτοβουλίας «Μεταρρύθμιση για την Αναβάθμιση του Δημοσίου Πανεπιστημίου» (παρουσιάστηκε κατά την περυσινή κρίση). Το Παρατηρητήριο θα δώσει το στίγμα του με την οργάνωση συνεδρίου από τις 27 - 29 Μαρτίου με τη συμμετοχή ξένων πανεπιστημιακών, όπου θα αποτυπωθούν τα στρεβλά σημεία των ΑΕΙ.

Κομματισμός, Οι πανίσχυρες φοιτητικές παρατάξεις

Εγκλωβισμένα στον κομματισμό είναι τα πανεπιστήμια. Καθοριστικός γι' αυτό είναι ο ρόλος των φοιτητικών παρατάξεων, ο οποίος έχει αλλοιωθεί. Οι φοιτητικές παρατάξεις από φορείς ιδεών και δυναμισμού έχουν καταντήσει «τσιφλίκια» των ηγετών τους, που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των κομμάτων τα οποία εκπροσωπούν μέσα στα ιδρύματα. Οι λεγόμενοι «φοιτητοπατέρες» εξαργυρώνουν τη θητεία τους στα ΑΕΙ με μία θέση στο κόμμα αργότερα ή με ένα καλό... πόστο σε κρατική θέση.

Η δύναμη των παρατάξεων εντός των ΑΕΙ φαίνεται από την ισχύ που έχουν στη λήψη αποφάσεων των συλλογικών οργάνων του ιδρύματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πρόσφατη περίπτωση σε αθηναϊκό ίδρυμα, όπου «οι καθηγητές του τμήματος προκειμένου να γίνει η εκλογή ενός μέλους ΔΕΠ, υπέγραψαν κατά της αξιολόγησης, όπως ζητούσε μία φοιτητική παράταξη. Αλλιώς, τα μέλη της παράταξης απειλούσαν ότι δεν θα άφηναν με τσαμπουκά να γίνει η συνεδρίαση της εκλογής» όπως ανέφερε στην «Κ» πανεπιστημιακός. Αλλο παράδειγμα: τοπική νομαρχιακή επιτροπή στην περιφέρεια «έδωσε γραμμή» στο ποιος υποφήφιος πρύτανης θα ψηφιστεί από τα μέλη της «οικείας» φοιτητικής παράταξης. Οι παρατάξεις αποφασίζουν, σε πολλές περιπτώσεις, για το πότε θα γίνουν εξετάσεις, για το ποιος θα πάρει δωμάτιο στη φοιτητική στέγη, για τη διανομή των σημειώσεων ενός καθηγητή...

Ο νέος νόμος πλαίσιο προβλέπει την καθολική ψηφοφορία των φοιτητών στις πρυτανικές εκλογές, αντί την ψηφοφορία δι' αντιπροσώπων που στέλνουν οι φοιτητικές παρατάξεις. Στόχος του νομοθέτη η μείωση της επιρροής των «φοιτητοπατέρων». Είναι η μόνη διάταξη στον νέο νόμο πλαίσιο με την οποία όλες οι παρατάξεις (έστω και με διαφορετική επιχειρηματολογία) διαφώνησαν.

Καθηγητές, Εκλογή των «δικών μας» υποψηφίων

Εντονη είναι η τάση της εσωστρέφειας αλλά και νεποτισμού ή «ενδογαμίας» στα ελληνικά πανεπιστήμια. Πολύ συχνό είναι το φαινόμενο (κυρίως στα κεντρικά ΑΕΙ) οι καθηγητές να αναδεικνύουν σε νέες θέσεις διδασκόντων τους «δικούς» τους υποψηφίους, δηλαδή εκείνους που είτε έχουν σχέση συγγένειας με κάποιον καθηγητή της σχολής είτε είναι κάτοχοι διδακτορικού από την ίδια τη σχολή. Από την άλλη η εσωστρέφεια αποτυπώνεται στις αντιδράσεις που υπάρχουν εντός των ιδρυμάτων στη διαδικασία του κοινού ευρωπαϊκού χώρου, ο οποίος προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη διοργάνωση κοινών μεταπτυχιακών από ευρωπαϊκά ΑΕΙ, μεγαλύτερη κινητικότητα διδασκόντων στην Ευρώπη, συνεργασίες σε προπτυχιακό επίπεδο.

Χρηματοδότηση, Πότε θα αυξηθούν τα κονδύλια

Μόνιμο είναι το αίτημα των πανεπιστημιακών και των φοιτητών για αύξηση κονδυλίων για την παιδεία. Αίτημα εν πολλοίς δικαιολογημένο εάν αναλογιστούμε ότι η Ελλάδα είναι τελευταία μεταξύ 29 χωρών του ΟΟΣΑ στις δημόσιες δαπάνες με 3,3% του ΑΕΠ ετησίως, έναντι 5,4% του μέσου όρου. «Για την υλοποίηση π.χ. των εργαστηριακών ασκήσεων υπολογίζεται ότι χρειάζονται περί τα 25.000 ευρώ ετησίως, όμως λαμβάνουμε περί τα 7.000 ευρώ. Πώς θα προχωρήσει η δουλειά με αυτές τις συνθήκες. Δεν μπορεί το κάθε ίδρυμα να «τρέχει» για να συμπληρώσει την ελλειμματική χρηματοδότησή του», λέει στην «Κ» πανεπιστημιακός.

Σίγουρα, τα επιπλέον κονδύλια αποτελούν την... κινητήριο δύναμη, όμως στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχει και η άλλη πλευρά: η κακοδιαχείριση και η κατασπατάληση των κονδυλίων. «Δεν πονάμε το δημόσιο χρήμα. Να σας πω ότι η οργάνωση των εργαστηρίων στα πολυτεχνεία είναι ανορθολογική. Εχουν γίνει εργαστήρια, έχουν αγοραστεί μηχανήματα, εργάζονται βοηθοί που πιθανόν να μην χρειάζονται και να μπορούν να αξιοποιηθούν σε άλλη θέση. Είναι πλεονασμός. Στο ΜΙΤ υπάρχει ένα πλήρως εξοπλισμένο εργαστήριο που εξυπηρετεί όλους», αναφέρει καθηγητής σε πολυτεχνική σχολή. «Προσέξτε, δεν πρόκειται για κλοπή. Απλώς, ο καθένας αδιαφορεί για το δημόσιο χρήμα. Την ίδια στιγμή βέβαια μπορεί κάποιο άλλο ίδρυμα να έχει σημαντικές ελλείψεις», καταλήγει.

Αυτοτέλεια, Οι προσλήψεις και το υπουργείο

«Σε κανένα πανεπιστήμιο του κόσμου δεν αποφασίζει το υπουργείο Παιδείας εάν θα προσληφθεί πανεπιστημιακός και όχι βοηθός ή καθαρίστρια. Αυτό το καθορίζει το κάθε ίδρυμα. Αυτή είναι η ουσιαστική αυτοτέλεια. Δηλαδή, το ίδρυμα να αξιοποιεί τα κονδύλια που διαθέτει με βάση τις ανάγκες του». Πανεπιστημιακός που μίλησε στην «Κ» τόνισε ότι τα ελληνικά ιδρύματα απέχουν πολύ από την απόκτηση αυτοτέλειας, και αυτό οφείλεται τόσο στην προσπάθεια εναγκαλισμού τους από την κεντρική διοίκηση, αλλά και τη δυσπιστία που καλλιεργεί η έλλειψη αξιολόγησης για τις πράξεις των ιδρυμάτων. Βέβαια, αυτό αποτελεί θηλιά για ένα σύγχρονο μοντέλο διοίκησης, που αποτελεί τη βάση για την καλύτερη οργάνωση του κάθε ιδρύματος. Ενδεικτικό παράδειγμα, όπως ανέφερε στην «Κ» ο καθηγητής του ΕΜΠ κ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης, είναι οι καταλογισμοί ευθυνών από οικονομικό επιθεωρητή σε 26 μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Κρήτης επειδή εφάρμοσαν τις αποφάσεις της Συγκλήτου. Και αυτό παρότι ο νέος νόμος-πλαίσιο προβλέπει τον έλεγχο της νομιμότητας από το Ελεγκτικό Συνέδριο των πράξεων εσωτερικής λειτουργίας των ιδρυμάτων και όχι τον έλεγχο σκοπιμότητας.

Περιφερειακά, Νέα τμήματα χωρίς κριτήριο

Νέα πανεπιστήμια και ΤΕΙ αλλά και νέα τμήματα στα ήδη υπάρχοντα ιδρύματα άρχισαν να δημιουργούνται... αφειδώς από τα τέλη της δεκαετίας του '90, ελέω ευρωπαϊκών κονδυλίων. Το σχέδιο στηρίχθηκε στη λογική «κάθε πόλη και ΑΕΙ» λόγω των τοπικιστικών πιέσεων και της εξυπηρέτησης μικροκομματικών συμφερόντων. Με βάση τα στοιχεία του καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Λόη Λαμπριανίδη, σήμερα υπάρχουν πανεπιστήμια σε 36 πόλεις, όμως πάνω από το 50% των Τμημάτων, και πολύ υψηλότερα ποσοστά του συνόλου των φοιτητών και των μελών ΔΕΠ είναι συγκεντρωμένο στα πανεπιστήμια στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Παράλληλα, υπάρχουν αιτήματα για ίδρυση ιδρυμάτων, σχολών, τμημάτων από περίπου 20 πόλεις. Ομως, η ζήτηση για σπουδές στα νέα περιφερειακά τμήματα μειώνεται κυρίως λόγω του υψηλού κόστους διαβίωσης «εκτός έδρας», αλλά και των απαξιωμένων -σε αρκετές περιπτώσεις- αντικειμένων τους. «Τα περιφερειακά έγιναν στην πλάκα για μικροκομματικούς λόγους και πλέον έχουν αφεθεί στην τύχη τους» σχολιάζει χαρακτηριστικά πανεπιστημιακός.