Τάξη στο χάος μεταπτυχιακών και διδακτορικών

Φρένο στην ανεξέλεγκτη λειτουργία των μεταπτυχιακών σπουδών στην Ελλάδα επιχειρεί να βάλει το νομοσχέδιο που επεξεργάζεται το υπουργείο Παιδείας. Στο στόχαστρο της νομοθετικής παρέμβασης που άρχισε να «σιγοψήνεται» από τον περσινό χειμώνα στη στάχτη της «μάχης του 16» βρίσκονται κυρίως τα «μαγαζιά» των διδακτορικών, στα οποία μπαίνει λουκέτο. Παράλληλα επιχειρείται να τακτοποιηθεί ο πρώτος κύκλος των μεταπτυχιακών προγραμμάτων, των μάστερ, ο αριθμός των οποίων την τελευταία δεκαετία έχει σημειώσει εκρηκτική αύξηση προσεγγίζοντας τον αριθμό των προγραμμάτων προπτυχιακών σπουδών.

H ποσοτική ανάπτυξη των μεταπτυχιακών σπουδών στην Ελλάδα δεν συμβαδίζει με την εξέλιξη του ποιοτικού τους δείκτη. Είναι όμως ευθέως ανάλογη με τη ζήτηση για μεταπτυχιακούς τίτλους, οι οποίοι στην αγορά έχουν πλέον εκθρονίσει το βασικό πτυχίο. Την έκπτωση του μεταπτυχιακού κύκλου καταγγέλλει, με δηλώσεις του στον ΕΤ, ο πρύτανης του ΕΜΠ, κ. Κ. Μουτζούρης, μιλώντας για «σεμιναριακού τύπου» προγράμματα που εξυπηρετούν τη ζήτηση μορίων για τους διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ. Ο συνολικός πληθυσμός των μεταπτυχιακών φοιτητών έχει εκτιναχθεί σήμερα στις 70.000 από τις 12.000 που αριθμούσε δέκα χρόνια πριν. Σχεδόν ισούται με το μισό ενεργό φοιτητικό πληθυσμό της χώρας που παρακολουθεί πρόγραμμα βασικού πανεπιστημιακού πτυχίου. Αποστολή του δεύτερου κύκλου ανώτατων σπουδών είναι η εμβάθυνση σε γνωστικά αντικείμενα του βασικού πτυχίου και όχι η επανάληψη της ύλης του πρώτου κύκλου, όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις.

Το γεγονός ότι «έχει χαθεί η μπάλα» ενισχύει την κριτική που καταγγέλλει την «ντε φάκτο αναθεώρηση του άρθρου 16»: Για πολλά γνωστικά αντικείμενα, όπως είναι οι οικονομικές σπουδές, έχει ήδη επέλθει το τέλος του πρώτου πτυχίου. Η διαλογή από την αγορά γίνεται πια στο δεύτερο κύκλο ανώτατων σπουδών, στον οποίο εξωθούνται οι πτυχιούχοι αναγκασμένοι να καταβάλουν υψηλά δίδακτρα, που φθάνουν και τις 15.000 ευρώ.

Στην έκρηξη συνέβαλαν ιδιαιτέρως τα κονδύλια των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, από τα οποία χρηματοδοτήθηκαν την περασμένη δεκαετία τα μεταπτυχιακά προγράμματα. Η στρόφιγγα της Ε.Ε. έκλεισε και ανέλαβε ο «φτωχός» κρατικός προϋπολογισμός. Αρκετά προγράμματα επέβαλαν δίδακτρα και πολλά ακόμη θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν. Το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας προβλέπει ότι ο κρατικός προϋπολογισμός «θα χρηματοδοτεί κατά προτεραιότητα μεταπτυχιακά προγράμματα τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο επιστημονικών τομέων προτεραιότητας». Τα υπόλοιπα παροτρύνονται να στραφούν σε άλλες πηγές, μεταξύ των οποίων δωρεές, χορηγίες και βεβαίως δίδακτρα, ενώ προβλέπεται η λεπτομερής κατανομή των εσόδων κάθε μεταπτυχιακού προγράμματος υπέρ των λειτουργικών δαπανών του Ιδρύματος που τα φιλοξενεί.

Σύμφωνα με τη σχετική διάταξη, που επικρίθηκε έντονα, μόνο ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα ανά τμήμα θα χρηματοδοτείται από το υπουργείο Παιδείας για την κάλυψη των λειτουργικών του δαπανών. Επίσης την έντονη αντίδραση του συνδικάτου των πανεπιστημιακών, το οποίο κατήγγειλε ως αντισυνταγματική τη σχετική πρόβλεψη υποστηρίζοντας ότι παραβιάζει την αυτοτέλεια των πανεπιστημίων, είχε προκαλέσει διάταξη του αρχικού προσχεδίου που επέτρεπε στον υπουργό Παιδείας να αξιολογεί κάθε πρόταση για ίδρυση μεταπτυχιακού προγράμματος και να την εγκρίνει ή να την απορρίπτει εάν έκρινε ότι «δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες ανάπτυξης της χώρας». Η τελική διατύπωση επιτρέπει στον υπουργό να αξιολογεί πριν αποφασίσει μόνο το υλικοτεχνικό και το οικονομικό μέρος κάθε πρότασης για ίδρυση μεταπτυχιακού προγράμματος.

Την τελική εκδοχή του σχεδίου του υπουργείου Παιδείας παρουσιάζει αναλυτικά σήμερα ο ΕΤ. Σύμφωνα με τον κυβερνητικό προγραμματισμό το νομοσχέδιο θα κατατεθεί στη Βουλή το Μάρτιο. Προηγουμένως πρέπει να περάσει από το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας (ΕΣΥΠ). Το πρόβλημα είναι ότι το ΕΣΥΠ έχει μείνει «ορφανό» από τον περασμένο Νοέμβριο που έληξε η θητεία του κ. Θ. Βερέμη και δεν μπορεί να συνεδριάσει. Την επίλυση της εκκρεμότητας έχει αναλάβει ο πρόεδρος της Βουλής κ. Δ. Σιούφας, που αναμένεται να ορίσει συνεδρίαση της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων για την επιλογή προέδρου του ΕΣΥΠ. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του ΕΤ η κυβέρνηση θα προτείνει την ανανέωση της θητείας του κ. Βερέμη. «Ελπίζω να με στηρίξει και το ΠΑΣΟΚ», λέει ο ίδιος. Η Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων είναι η μοναδική επιτροπή της Βουλής στην οποία έχει την πλειοψηφία η αντιπολίτευση.

Πώς θα γίνεται η επιλογή

Οι Έλληνες πτυχιούχοι πρέπει να γνωρίζουν αποδεδειγμένα μία ξένη γλώσσα. Η επιλογή των μεταπτυχιακών φοιτητών θα γίνεται με συνεκτίμηση κυρίως των εξής κριτηρίων:

▪ Το γενικό βαθμό του πτυχίου.
▪ Τη βαθμολογία στα προπτυχιακά μαθήματα που σχετίζονται με το μεταπτυχιακό.
▪ Την επίδοση σε διπλωματική εργασία, όπου προβλέπεται σε προπτυχιακό επίπεδο.
▪ Την τυχόν ερευνητική δραστηριότητα του υποψηφίου.

Τις λεπτομέρειες εφαρμογής των κριτηρίων, τον ορισμό συμπληρωματικών κριτηρίων ή την πιθανή εξέταση σε ορισμένα μαθήματα καθορίζει η Γενική Συνέλευση Ειδικής Σύνθεσης του τμήματος. Η επιλογή των εισακτέων γίνεται από επιτροπή μελών ΔΕΠ του τμήματος που συγκροτείται με απόφαση της ΓΣΕΣ.

Η ζήτηση για μεταπτυχιακές σπουδές είναι τόσο αυξημένη, ώστε μετά το νέο νόμο για τις μετεγγραφές, που στεγανοποίησε τα αντίστοιχα κριτήρια, να αποτελεί η εισαγωγή σε ελληνικό μάστερ το μεγαλύτερο ρουσφέτι που διεκπεραιώνεται σήμερα στα πανεπιστήμια.

Μάστερ σε ένα χρόνο

Τμήματα ΤΕΙ και της ΑΣΠΑΙΤΕ μπορούν να οργανώνουν αυτοδύναμα μεταπτυχιακά προγράμματα υπό τον όρο να έχουν προηγουμένως υποστεί εσωτερική αξιολόγηση. Είναι η διάταξη για την οποία ανυπομονούν τα ΤΕΙ. Για την προώθησή της πιέζει η ομοσπονδία εκπαιδευτικού προσωπικού των Ιδρυμάτων με την κήρυξη 24ωρης απεργίας στις 5 Φεβρουαρίου και 48ωρης στις 14 και 15 του μήνα, μέσα στην εξεταστική περίοδο του χειμερινού εξαμήνου.

Κάθε πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών οδηγεί στη χορήγηση μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης (ΜΔΕ) και διαρκεί τουλάχιστον ένα πλήρες ημερολογιακό έτος, από το οποίο τρεις μήνες το λιγότερο διατίθενται για τη συγγραφή ερευνητικής ή συνθετικής μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας. Ο μέγιστος χρόνος για την απόκτηση ΜΔΕ πρέπει να ορίζεται στον κανονισμό μεταπτυχιακών σπουδών. Κατ’ εξαίρεση προβλέπεται αναστολή φοίτησης μέχρι 12 μήνες, ενώ δίνεται δυνατότητα λειτουργίας προγραμμάτων μερικής φοίτησης, της οποίας η διάρκεια είναι τουλάχιστον διπλάσια από αυτήν των προγραμμάτων πλήρους φοίτησης.

Το σχέδιο του μεταπτυχιακού προγράμματος καταρτίζεται από τη Γενική Συνέλευση Ειδικής Σύνθεσης και υποβάλλεται προς έγκριση στο υπουργείο Παιδείας. Στο σχέδιο πρέπει να αναφέρονται, μεταξύ άλλων, η χρονική διάρκεια του προγράμματος, το κόστος της αναγκαίας υλικοτεχνικής υποδομής, το κόστος λειτουργίας και αναλυτικά οι πηγές χρηματοδότησής του. Η διάρκεια λειτουργίας κάθε μεταπτυχιακού προγράμματος είναι το πολύ οκτώ χρόνια. Η λειτουργία του μπορεί να παραταθεί εφόσον προηγηθεί θετική εξωτερική αξιολόγησή του.

Πηγές εσόδων των μεταπτυχιακών προγραμμάτων μπορεί να είναι δωρεές, χορηγίες, παροχές, ερευνητικά προγράμματα, κοινοτικά προγράμματα, κρατικές επιχορηγήσεις και δίδακτρα. Το υπουργείο Παιδείας μπορεί να προκηρύσσει επιστημονικούς τομείς προτεραιότητας και να χρηματοδοτεί μεταπτυχιακά προγράμματα που εντάσσονται σε αυτούς.

Η διαχείριση των εσόδων των μεταπτυχιακών προγραμμάτων γίνεται από τον Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Ερευνας (ΕΛΚΕ). Τα έσοδα κατανέμονται ως εξής:

▪ 60% για λειτουργικά έξοδα του προγράμματος, αμοιβές - αποζημιώσεις προσωπικού.
▪ 30% για κάλυψη λειτουργικών εξόδων του ιδρύματος.
▪ 10% κρατήσεις υπέρ του ΕΛΚΕ.

Πλαφόν 5-7 επιβλέψεων ανά καθηγητή

«Σκελετούς» διδακτορικών κρύβουν οι ντουλάπες των ελληνικών πανεπιστημίων. Το ισχύον χαλαρό πλαίσιο επιτρέπει σε οποιονδήποτε πτυχιούχο, με προσβάσεις σε καθηγητή «επιρρεπή» στις επιβλέψεις διατριβών, να αναγορεύεται επ’ αόριστον σε υποψήφιο διδάκτορα. Ουδείς έχει στοιχεία ή είναι σε θέση να υπολογίσει τον αριθμό των διδακτορικών που λιμνάζουν παρατημένα στα ελληνικά πανεπιστήμια. Ο αριθμός των επιβλέψεων που μπορεί να αναλάβει ένας καθηγητής είναι απεριόριστος.

Το νομοσχέδιο του υπουργείου Παιδείας καθιερώνει πλαφόν επιβλέψεων, ορίζοντας ότι κάθε διδάσκων δεν μπορεί να επιβλέπει περισσότερα από 5 διδακτορικά –και σε εξαιρετικές περιπτώσεις 7– έναντι ακόμη και… 50 που επισωρεύουν στο «μαγαζί» τους ορισμένοι πανεπιστημιακοί, απαξιώνοντας το κορυφαίο στάδιο των ανώτατων σπουδών. Η διεθνώς αποδεκτή ακαδημαϊκή πρακτική θεωρεί καταχρηστική την ταυτόχρονη επίβλεψη περισσότερων από πέντε διδακτορικών. Πλην όμως το υπουργείο έλαβε υπόψη του τις αντιδράσεις και συμπεριέλαβε στη ρύθμιση «εξαιρετικές περιπτώσεις», στις οποίες επιτρέπεται η επίβλεψη έως και 7 διδακτορικών «με αιτιολογημένη απόφαση της γενικής συνέλευσης ειδικής σύνθεσης».

Στο νομοσχέδιο προβλέπεται η παρακολούθηση οργανωμένου κύκλου μαθημάτων, ενώ οι υποψήφιοι διδάκτορες υποχρεώνονται να παρέχουν ανταποδοτικές εκπαιδευτικές υπηρεσίες στο πανεπιστήμιο. Για όσους δεν διαθέτουν μάστερ ο ελάχιστος χρόνος εκπόνησης διατριβής αυξάνεται από τρία σε τέσσερα χρόνια.

Οι διδακτορικές σπουδές δεν περιλαμβάνουν κύκλους μαθημάτων, ενώ οι υποψήφιοι διδάκτορες δεν είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν ανταποδοτικές εκπαιδευτικές υπηρεσίες στο πανεπιστήμιο. Ωστόσο, σε μεγάλη κλίμακα όχι μόνο αποτελεί διαδεδομένη πρακτική η προσφορά τους αλλά, όπως τονίζει στον ΕΤ ο πρύτανης του ΕΜΠ κ. Κ. Μουτζούρης, «οι πραγματικοί διδάκτορες, διότι υπάρχουν και αυτοί που ξεκινάνε διδακτορικό για να πάρουν αναβολή από το στρατό, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της πανεπιστημιακής έρευνας». Παρ’ όλα αυτά, η αμοιβή τους είναι 6 ευρώ την ώρα. Το καθεστώς που επιχειρεί να καθιερώσει το νομοσχέδιο επικρίνεται από την ομοσπονδία των πανεπιστημιακών ως «μαύρη εργασία».

Μαθήματα επιστημονικής εμβάθυνσης στο διδακτορικό κύκλο έχει συμπεριλάβει το 55% των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Οι αποκαλούμενες «διαρθρωμένες διδακτορικές σπουδές» αποτελούν γενική κατεύθυνση της Διαδικασίας της Μπολόνια. Το μοντέλο που ακολουθούν σήμερα τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια είναι να αξιοποιούν τους κύκλους των μεταπτυχιακών τους σπουδών για να ανανεώνουν το επιστημονικό τους δυναμικό τροφοδοτώντας με νέο «αίμα» την παραγωγή έρευνας.

Οπως επισημαίνει στον ΕΤ ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Δ. Κουσκουβέλης: «Είναι λίγα τα ελληνικά μεταπτυχιακά προγράμματα που έχουν προσανατολισμό τους την έρευνα».

(της ΓΙΟΥΛΗΣ ΜΑΝΩΛΗ, Ελεύθερος Τύπος, 2/2/2008)